Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Zakopanem powstało w 1894 roku, do powstania przyczynił się ogromnie Władysław Zamoyski. Hrabia przekazał m.in. środki finansowe, grunt pod siedzibę i boisko przy ul. Jagiellońskiej. Pierwszym prezesem zakopiańskiego „Sokoła” został lekarz i działacz społeczny Wenanty Piasecki. W pierwszych latach istnienia zarząd Towarzystwa tworzyli m.in. Andrzej Chramiec, Stanisław Barabasz, Leonard Zwoliński. To Towarzystwo dało początek wielu lokalnym organizacjom: Związkowi Podhalan, Związkowi Górali, tamtejszemu harcerstwu (w tym Harcerskiemu Klubowi Narciarskiemu), a także ochotniczym strażom pożarnym.
Działalność Towarzystwa została przerwana z chwilą wybuchu II wojny światowej. Niemcy przejęli kino, zniszczyli akta, bibliotekę i część sprzętu. W tym okresie zaginał także sztandar „Sokoła”. Po zakończeniu wojny podjęto próby reaktywacji Towarzystwa, władze odmówiły jednak jego rejestracji. Odebrały także należący do niego majątek.
Po przemianach politycznych w 1990 r. w Zakopanem odbyło się Zebranie Zespołu Reaktywującego zainicjowane przez Wojciecha Niedziałka i Franciszka Mardułę, który został Prezesem Towarzystwa. Decyzją Komitetu ds. Młodzieży i Kultury Fizycznej Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” został wpisany do rejestru stowarzyszeń i otrzymał osobowość prawną, z kolei Sąd Wojewódzki wpisał do rejestru stowarzyszeń zakopiańskie gniazdo „Sokoła”. W 1993 r. przedstawiciele zakopiańskiego „Sokoła” odzyskali budynek kina. W 1994 r. prezesem został Zbigniew Jaskier, a prezesem honorowym Franciszek Marduła. W 1995 r. miało miejsce poświęcenie nowego sztandaru zakopiańskiego „Sokoła”, którego projekt wykonał Krzysztof Jędrzejowski. Od 2007 r. prezesem Towarzystwa jest dh Stanisław Marduła, kontynuujący dzieło swojego ojca Franciszka Marduły. Obecnie Prezesem oraz równocześnie lider projektu jest Adam Zaleski.
W 2024 roku organizowane są ostatnie spotkania projektowe, jednym z był, warsztat wydobywczy, który przyniósł kolejne wspaniale wywiady i rozmowy, m.in z Kazimierzem Murasiewiczem, Stanisławem Mardułą, Adamem Zaleskim, Mirosławem Jabłońskim i Zenonem Obrochtą oraz Alicją Hołodą Mardułą.
Przy tej okazji zatem kierujemy słowa wdzięczności do wszystkich Sokolic i Sokolich, którzy podzielili się z nami swoimi osobistymi historiami i doświadczeniami związanymi z uczestnictwem w działalności i budowaniem ruchu Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” po 1989 roku. To świadkowie, którzy aktywnie przyczynili się do przetrwania organizacji. Drodzy Państwo, Wasze opowieści, pełne pasji, wspomnień czasem melancholii i wzruszających historii stanowią niezwykły, bo osobisty wkład w dokumentowanie i upowszechnianie tego wyjątkowego dziedzictwa. Dziękujemy za czas, otwartość i chęć współpracy, które umożliwiły nam utrwalenie cennych świadectw będących źródłem inspiracji dla nas i kolejnych pokoleń.
Agnieszka Wargowska-Dudek
Adam Zaleski
Zapraszamy do tworzonych kilka lat zbiorów znajdujących się w Zbiorach Społecznych https://zbioryspoleczne.pl/archiwa/PL_1123